• Җирле шагыйрь Сания Әхтәмова иҗатына күзәтү:

"Иң нечкә хисләрне уята”

         Туган  як! Туган як кеше өчен ата-анасы кебек үк кадерле.Туган туфрагыннан кеше аягына баса, тәпиләп китә, шуннан аның теле ачыла, ул тәүге сүзен әйтә.

Туган җир! Туган төбәк! Туган табигать! Нинди генә язучылар, шагыйрьләр аны зурламаганнар, күкләргә чөеп мактамаганнар.

Әдәби туган якны өйрәнү әдәбиятны тирәнрәк аңларга, аның тормыш белән бәйләнешен  төшенергә булыша.

Бүгенге әдәбият фәнендә әдәби туган як материалларын файдалану проблемасы актуаль яңгыраш алды. Җирле шагыйрьләребезнең иҗатын барлау, өйрәнү, алар белән әдәби кичәләр үткәрү әдәбиятны тирәнтеп өйрәнүгә ярдәм итә. Зәй төбәге язучыларга, шагыйрьләргә бай як.

Актаныш ягында туып-үсеп,  гомерен безнең матур Зәебезгә багышлаган шагыйрь - Сания Әхтәмова - "үзе лирик та, үзе физик та”. Ә гомумән алганда, ул әни дә, укытучы да, мәктәп директоры да. Тормыш юлын Чыбыклы авылында башлаган һәм шул нигезенә һаман да тугры. Без аның уңышларына сөенәбез, аның белән горурланабыз. Күзгә күренмәс җепләр аны безгә бәйләп тора.

         Сания Әхтәмова поэзи­ягә кешенең иң нечкә хисләрен романтик дәрт һәм ихлас күңел белән җырлаучы шагыйрә бу­ларак килеп керде. Са­ниянең иҗат җимеше булган лирик геройның хисләре күп кешеләргә таныш, йөрәккә якын. Табынганы—гаделлек, тыйнаклык, тугрылык; инанганы-дуслык, мәхәб­бәт булганга күрәдер, шушы изге хисләр шигырьләрендә күпчелек урынны алып тора.

"Син беләсеңдер" ши­гырендә ул:

"И, бөек тәңрем!

Олылар булсаң бәндәңне әгәр,

 Сөю бәхете иңдерәсеңдер.

 ...Җәзалар булсаң бәндәңне әгәр

 Сөю газабы иңдерәсеңдер",-дип язды.

Сөю бәхетен һәм сөю газабын олылау һәм җә­залау белән чагыштыру - үзе бер кыю фикер. Тормыш күбрәк югалту­лар белән бәйле. Сөй­гән ярын кире кайтарыр өчен, аның иңнәренә тик башын гына куяр өчен, йөрәк җылысын кабат тояр өчен Сания Әхтәмованың лирик герое барлык михнәтләргә түзәргә, тиңсез могҗи­залар ачарга, кулларын канат итеп гомер буе аңа таба очарга әзер. Ул аңа тик бер генә хәбәр ил­тер иде:

"Асыл затлар җирдә күп булса да,

Юк икән бит газиз синең кадәр.

...Ә алдымда синең  сүзсез кабер..."

Санияны белгән, аның тормышы белән таныш кешеләр "Булсаң әгәр..." дип аталган бу шигырь­нең шәхси планда языл­ганын, балаларының әти­се, мәрхүм ире Дилүскә багышланганын аңлый­лар. Ул әле һаман да аңа төрле назлы сүзләр таба, "Ярты алмам", "Кайтырсың кебек", "Бәхетлеләр идек шул чак­лы" һ.б. шигырьләрен багышлый. Дөнья ансыз салкын, кояшның да, хәт­та җылысы җитми, "сә­бәпсез дә күзгә яшьләр тула, юк-бардан да килә елыйсы...". Язмыш җиле йолкып алса да, ул аның йөрәгендә исән, истә гел.

"Еллар аша кул изисең —

Китүеңме, көтүеңме?

Йолдыз булып җан атыла -

Түземнәрнең бетүеме?

Сагынуларның үтүеме?"

Автор ерак калган ур­так минутларны искә апа, кат-кат үзенә сорау бирә:

 "Сагышларым белән сугарсам да,

Чәчәкләргә төрәм  кабереңне.

Әйт, төшемдә, яннарымда   чакта

Беләлдемме, бәгърем, кадереңне?"

Сания иҗат иткән, Сания тудырган лирик геройның тор­мышы җиңел түгел. Шигырь­ләрдә "болыт алган моңсу-дымык көннәр", "күңел күген каплап алган томаннар", "көз­ләр үтмәс көннәр", "кырау алган гөлләр", "сүнеп барган күңел учагы” кебек юллар еш очрый. Ләкин аның сабырлы­гы җитәрлек, "агачлардан яф­рак коелганнан соң" да серле язлар килүенә ышана ул.

         Сания Әхтәмова иҗатында һәркем өчен иң кадерле кеше — әниләргә дә зур игътибар бирелә. Ул әниләрне

"Яшәү өчен көч бирүче,

Туар көнгә өметемне үстерүче,

Авырлыктан сыгылганда — турайтучы,

Вакланганда, тапланганда зурайтучы",- иң изге илаһи зат итеп тасвирлый. Бу шигырьләр безгә аеруча якын, чөнки әни­ләр "көенүче, юанучы", без­дән килгән кечкенә генә хә­бәрләргә дә сөенүчеләр бит! Искиткеч җылы сүзләр таба алган ул.

         Туган илгә, туган җиргә багышланган шигырьләр дә үз урынын тапкан. Аның матур­лыгын, җылылыгын, чит җир­ләргә китеп "җанын туңдыр­гач" кына аңлый кеше. Сания үзе үскән Актаныш яклары, хәзер яшәп яткан Чыбыклы авылы турында да күп шигырь­ләр яза.

Синдә тудым, чишмә суың эчтем,

Канат куйдым синдә, чыныктым.

Кай якларга ташласа да юллар,

Мин ашкынам сиңа, Чыбыклым.

         Төрле темаларга тирән эчтә­лекле шигырьләр язарга Сания Әхтәмова яшәү дәртен каян ала дисезме? Күк капусы ачылганны көтмичә, тормыш­ка җан атып яшәүче гади авыл укытучысы яшәү дәртен ике улыннан, ике канатыннан ала. Аларны иркәләп-сөеп үстергән, хәзер оныгын үстерә, аңа шигырьләрен укый.

"Рәсем ясый улым" шигы­рендә ул рәсем ясаучы улына гына мөрәҗәгать итеп калмый, кешелекнең иртәгә буласы көнен уйлап безгә сорау бирә.

"Оныткан да бар дөньясын,

Рәсем ясый улым.

Дәфтәрендә алсу күбәләкле

Шау чәчәкле болын.

...Тиздән үсәр улым.

Булыр микән шул чакларда

Күбәләкле болын?

         Сания Әхтәмова иҗатында дүртьюллыклар һәм тәрҗемә иткән әсәрләр аерым урын алып тора. Ул әледән-әле танылган шагыйрьләр иҗатына күз сала, алардан өйрәнә һәм кабатламыйча үзенә генә хас алым белән тәрҗемә итә. Аның математика укытучыла­рына ярдәмгә эшләнгән русча­дан тәрҗемәсе "Геометрия­лар съезды" дип атала.

Сания Әхтәмова җыр авто­ры буларак та таныш. Үзебез­нең Зәй якларында танылган оста гармунчы, композитор Фәтхелгаян Әхмәтҗанов бе­лән берлектә иҗат иткән "Сиңа җырлар җырым" исем­ле әсәре Санияне җөмһүрия­тебездә үткәрелгән бәйгедә дипломант итә.

Күп кешеләрнең хәтерендә калган бик матур шигыре бар Сания Әхтәмованың. Ул — "Умырзая".

Елмайса да көннәр язга,

Яр битләре бозлы катлам.

Баш калкытып боз катламнан,

Умырзая язга баккан.

Тәүге чәчәк, тыйнак чәчәк, тик аның гомере кыска. Кеше го­мере белән чагыштырган ул нәфис чәчәкне, гомеркәйләр кыска "сыңар саплам". Язгы чәчәк, назлы чәчәк яр читенә баскан да безне кисәтә. Шулай ук кеше күңеле — пыяла, аз­дан тора. "Сыңар саплам" бул­ган бу тормышта бер-беребезне рәнҗетмик!

Сулкылдаган йөрәк җырын тыңлап,

Моңда коенган бу күңелне

Канат куеп, күккә ашырыр­га

Бер җылы сүз җитә түгел­ме?

         Сания Әхтәмова язган ши­гырь юлларының сыгылмалы­лыгы елдан-ел ныгый, хисләр­не ачып бирүче тел интонаци­ясе киңәя, иҗатында кыска һәм сәнгатьле итеп тасвирлау­га омтылыш сизелә. Шул ук вакытта шигырьләр үзләренең тирән лирик мәгънәләрен югалтмыйлар. Һичшиксез, мондый көчкә, хискә ия бул­ган Сания ханым шигырь дөньясында үзенә лаеклы урынын табар.

-            Әй син, шатлык, кая ашкынасың?

-            Сөю уты капкан йөрәккә!

-            Ә син, яшьлек, кая талпынасың?

-            Сөю уты капкан йөрәккә!

-            Көч һәм гайрәт, сезнең кая барыш?

-            Сөю уты капкан йөрәккә!

-            Ә сез кая, борчу белән сагыш?

-            Сөю уты капкан йөрәккә!

                Файдаланылган әдәбият исеме.

1.        Люция Хабибрахманова. Иң нечкә хисләрне уята. "Зәй офыклары”, 2006 нчы ел. 

2.        Әдәбият дәресләрендә якташ шагыйрьләребез иҗатын өйрәнү мәсьәләсе. Рәбгытдинова Э.Р. Алабуга шәһәре, 2011 нче ел.

3.        Сания Әхтәмова "Яз сафлыгы көзләрдә”. Казан, "Рухият” нәшрияты, 2005 нче ел